Ίσως η εποχή που ζούμε να είναι η εποχή που πρέπει να μιλάμε λιγότερο. Και αυτό γιατί είναι τόσο πρωτόγνωρα όσα βιώνουμε και απροσδιόριστα άγνωστα που η ίδια η πραγματικότητα ανατρέπει σκέψεις, σενάρια και θεωρίες μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Από την άλλη, το ανθρώπινο μυαλό, φύσει, θέλει να νοικοκυρέψει το «χάος» των ερεθισμάτων και των πληροφοριών και να βάλει τα πράγματα σε μια σειρά για να μπορεί να δώσει μια ερμηνεία για κάτι που βιώνει ειδικά όταν νιώθει ότι η ζωή του απειλείται και κινδυνεύει.
Ο κορονοϊός SARS-CoV-2 ήρθε να ψιθυρίσει στο αυτί των ανθρώπων, που έτρεχαν καθημερινά και ασταμάτητα με σκυμμένο το κεφάλι μέσα στο προσωπικό τους τούνελ για να βγάλουν το μεροκάματο της επιβίωσης, για να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους ή για να χτίσουν την καριέρα τους, ότι ο θάνατος είναι πιο κοντά από ότι φαντάζονταν. Σταμάτησαν ξαφνικά τα πάντα στη μέση υπενθυμίζοντάς μας ότι η ζωή μας είναι περισσότερο απ’ ότι θεωρούμε εύθραυστη και η κλωστή της μπορεί να κοπεί απότομα τώρα ή στο άμεσο μέλλον.
Από την άλλη, αυτή η παύση και η αποστασιοποίηση βοήθησε στο να οδηγηθούμε σε κάποια συμπεράσματα που προέκυψαν ως «απόσταγμα του βρασμού» των γεγονότων.
-Πρώτο συμπέρασμα που προέκυψε είναι ότι οι δυτικές κοινωνίες που φάνταζαν πανίσχυρες και άτρωτες αποδείχτηκαν ανίσχυρες και ανίκανες να προστατεύσουν τους πολίτες τους. Ξεφτιλίστηκαν. Η αφρόκρεμα των ισχυρότερων οικονομικά κρατών του δυτικού κόσμου έχασε το κύρος της, καθώς χώρες με υποτιθέμενη αίγλη, μπροστά στην ένδεια των συστημάτων υγείας τους άρχισαν να κάνουν επιλογή, ακολουθώντας μια λίστα με στυγνά ορθολογικά κριτήρια, για ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει.
Εδώ φυσικά φαίνεται και η μη φερεγγυότητα παγκόσμιων θεσμών όπως του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που έβλεπε πεντακάθαρα τι συνέβαινε στην Κίνα απέκρυπτε στοιχεία για τον νέο ιός εφησυχάζοντας τον πλανήτη ότι δεν είναι υπάρχει ιδιαίτερος λόγος ανησυχίας. Αλλά και οι μυστικές υπηρεσίες της Δύσης είχαν μπροστά στα μάτια τους τον χαμό που ολοφάνερα συνέβαινε στην Ασία και δεν έστελναν κανένα σήμα κινδύνου και σοβαρής εγρήγορσης. Για δυο ολόκληρους μήνες ο νέος κορονοϊός θέριζε και αλώνιζε στις επαρχίας της Κίνας και οι ηγεσίες του δυτικού κόσμου αδρανούσαν εγκληματικά. Σχεδόν ο ιός τους κατέβασε το παντελόνι και αυτοί κοίταζαν αλλού… Η ευθύνη τους είναι τεράστια και συμβάλλει στην κατάρρευση του κύρους τους.
-Το φιλελεύθερο μοντέλο που εκθείαζε το δικαίωμα επιλογής της ιδιωτικής υγειονομικής περίθαλψης και κατηγορούσε την ανικανότητα και τη δυσλειτουργικότητα των κρατικών νοσοκομείων κατέρρευσε σαν πύργος από τραπουλόχαρτα και οι θιασώτες του, όσο και να άλλαξαν στάση εν μία νυκτί, θα πρέπει σαν ντροπιασμένοι σαλτιμπάγκοι να ψάξουν μέρος να κρυφτούν. Το κρατικό υγειονομικό σύστημα σήκωσε και σηκώνει στις πλάτες του το βαρύ ωστικό κύμα των επιπτώσεων του ιού και οι χώρες που δεν βασίζονταν σε αυτό, τα έχουν δει σκούρα και προσπαθούν να συμμαζέψουν τα ασυμμάζευτα.
-Το κράτος ως έννοια και ως θεσμός άρχισε να αποκτά μεγαλύτερο κύρος αφού η αυστηρότητα των μέτρων που παίρνει για την προστασία των πολιτών του και η τήρησή τους αφήνει την αίσθηση ότι σώζει ζωές. Αυτό βέβαια στην πρώτη φάση της πανδημίας, γιατί όπως λένε οι ειδικοί επιστήμονες ένας πληθυσμός κλεισμένος σε καραντίνα δεν αποκτά την απαραίτητη ανοσία και τα αντισώματα ώστε να αντέξει το δεύτερο κύμα του επόμενου χειμώνα που προμηνύεται δριμύτερο. Από την άλλη, μια κοινωνία με κατεστραμμένη οικονομία δεν θα μπορεί να επιβιώσει, αφού με μαθηματική ακρίβεια τα εκατομμύρια των ανέργων θα αρχίζουν ως επακόλουθο να γίνονται ή ανεξέλεγκτα επιθετικά ή να πέφτουν στην κατάθλιψη και στην αυτοκαταστροφή. Αυτός λοιπόν ο πατερναλιστικός ρόλος του κράτους και η «αγιοποίηση» των συστημάτων ελέγχου πάνω στους πολίτες, καθώς και των αντίστοιχων μέσων καταστολής για την προστασία της δημόσιας υγείας, ίσως φανούν στο άμεσο μέλλον πολύ επικίνδυνοι. Είδα στο BBC ένα ντοκιμαντέρ για το πώς η Κίνα έχει βάλει τις νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία αντιμετώπισης του νέου κορονοϊού και φρίκαρα αφού ξεπερνά κάθε σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Εκτός από τη χρήση ρομπότ, drones και καμερών παρακολούθησης με αναγνώριση χαρακτηριστικών προσώπου και αυτόματης ταυτοποίησης όλων των προσωπικών δεδομένων χρησιμοποιούν στο έπακρον και τον έλεγχο των πολιτών μέσω ηλεκτρονικών ταυτοτήτων. Οι ηλεκτρονικές ταυτότητες, που στην Κίνα είναι απαραίτητες για οποιαδήποτε μετακίνηση , είναι συνδεδεμένες με δορυφόρους που ελέγχουν το στίγμα τους και ξέρουν ανά πάσα στιγμή που βρίσκονται οι κάτοχοί τους. Αν κάτι τέτοιο φαντάζει απάνθρωπο, η Νότιος Κορέα, η Σιγκαπούρη, το Ισραήλ, το Ιράν, η Ταϊβάν και η Ρωσία έχουν ήδη υιοθετήσει κάποιες ή εξ ολοκλήρου αυτές τις πρακτικές. Το σίγουρο είναι ότι αυτή η κρατική μορφή ελέγχου θα βρει στο μέλλον και άλλα κράτη μιμητές ως αποτελεσματικό όπλο διαχείρισης των αδιεξόδων της υγειονομικής κρίσης. Σίγουρα οι συνθήκες που θα ταξιδεύουμε θα δυσκολέψουν, θα υπάρχουν πλήθος από ταξιδιωτικές ρήτρες και προϋποθέσεις και σίγουρα ένα ταξιδιώτης θα αντιμετωπίζεται περισσότερο καχύποπτα και επιφυλακτικά. Το χειρότερο και δυστυχώς το πιο πιθανόν σενάριο όμως είναι η παγίωση τέτοιων σκληρών μέτρων στον κοινωνικό μας βίο που, αν συμβούν, το «1984» του Όργουελ θα φαντάζει παιδική νουβέλα.
-Τα ελληνικά συστημικά ΜΜΕ φαίνεται ότι ακολουθούν μια και μόνη γραμμή. Στηρίζουν πειθήνια την κυβερνητική γραμμή και αυτή τα πριμοδοτεί με διαφημιστικά πακέτα εκατομμυρίων ευρώ και με παραγραφή των χρεών και των οφειλών τους. Φυσικά ένα καθαρό μυαλό μπορεί να καταλάβει ότι δεν προσφέρουν, σε καμία περίπτωση, ενημέρωση αλλά παραπαίουν ανάμεσα στη σάχλα των ψυχαγωγικών τους εκπομπών και την κατευθυνόμενη πληροφόρηση που βοηθάει μόνο το “success story” της κυβέρνησης.
Στην αρχή χρησιμοποίησαν το «θα αράξω σπίτι» του αξιαγάπητου και αείμνηστου Λουκιανού Κηλαηδόνη όπου σίγουρα θα ήταν έτοιμος να βγει από τον τάφο του με ένα χατζάρι να τους πάρει όλους στο κυνήγι για την κακοποίηση του τραγουδιού του. Και αυτό, για να τους πει ότι αυτό το τραγούδι το έγραψε σε μια εποχή που όλοι οι Έλληνες, επτά μέρες την εβδομάδα ήταν συνεχώς έξω από το σπίτι, όποτε το να μείνεις μια μέρα μέσα (και όχι ένα μήνα και βάλε…) ήταν για να πάρεις δυνάμεις για νέες εξορμήσεις. Μετά ακολούθησε ένας συρφετός «ανθυποcelebrity» και «τηλεμαϊντανών» όπου άρχισε να μεταθέτει την ευθύνη στον πολίτη που πρέπει να μείνει εσώκλειστος για το δημόσιο καλό και όχι στο κράτος για το σχετικά πρόσφατο κλείσιμο νοσοκομειακών μονάδων και για το ότι δεν προσλαμβάνει άμεσα το ζωτικής σημασίας προσωπικό σε νοσοκομεία κτλ Στο τέλος, το όλο εγχείρημα χειρίστηκε με εξαιρετική μαεστρία επιτελείο ειδικών της επικοινωνίας και της διαχείρισης πολιτικών μηνυμάτων και άρχισαν να προβάλλουν την εθνική διάσταση του θέματος, να μιλάνε για εθνική προσπάθεια, να ηρωοποιούν επαγγέλματα, που τα έχουν στο «φτύσιμο» σε επίπεδο μισθολογικό και κοινωνικής καταξίωξης, για να συγκινήσουν, να δημιουργήσουν ένα αίσθημα εθνικής ομοψυχίας και υπερηφάνειας. Όταν «μιλάνε για του έθνους ξανά την τιμή» καταλαβαίνουμε ότι πολύ σκληρά αντιλαϊκά μέτρα έρχονται οσονούπω… Αγαπώ πολύ την πατρίδα μου και είμαι περήφανος που είμαι Έλληνας αλλά όταν βλέπω ότι η ιστορία της και ο πολιτισμός της χρησιμοποιούνται για μικροπολιτικούς σκοπούς, εξοργίζομαι.
-Στο μεγάλο ερώτημα για το πώς εμφανίστηκε ο SARS-CoV-2 και εξαπλώθηκε, έχω διαβάσει και ακούσει πάμπολλα σενάρια. Από ακραίες σκοτεινές θεωρίες συνωμοσίας και από τη συσχέτιση του ιού με την τεχνολογία G5 της επερχόμενης γενιάς κινητών μέχρι σοβαρές επιστημονικές θέσεις με αναφορές σε σειρά επιστημονικών στοιχείων και δημοσιεύσεων από το 2006. Οι τελευταίες, μέσα από την αντιπαραβολή γεγονότων και επιστημονικών δημοσιεύσεων καταλήγουν στην εργαστηριακή παρασκευή του συγκεκριμένου ιού, υπογραμμίζοντας ότι η παρουσίασή του ως επιστημονικό επίτευγμα είχε γίνει από το εγκυρότατο επιστημονικό περιοδικό «Nature», το Νοέμβριο του 2015. Ένα τέτοιο σκεπτικό επεκτείνεται και συνδέει αυτόματα την σκόπιμη εμφάνιση του ιού με υπόγειες κινήσεις καιροσκόπων να ξανανακατέψουν και να ξαναμοιράσουν την τράπουλα του πλανήτη με στόχο να ανατινάξουν στον αέρα την παγκόσμια οικονομία, μιας και στις μέρες μας εμφανίζονται πρωτοφανή φαινόμενα όπως η πτώση του πετρελαίου στα -37 δολάρια το βαρέλι γεγονός που σημαίνει την κατάρρευση του παγκόσμιου εμπορίου και των οικονομικών ισορροπιών.
Σταματάω όμως εδώ και δεν το προχωράω γιατί σε αυτή τη φάση αν κάποιος μπει σε αυτό το σκοτεινό λούκι αυτού του παρασκηνίου θα μαυρίσει η ψυχή του. Σίγουρα όμως αυτός ο ιός δεν εμφανίστηκε τυχαία, στα καλά καθούμενα. Το αφήνω όμως στην άκρη γιατί θα πρέπει την ενέργειά μας να τη ξοδέψουμε στη δύναμη που πρέπει να έχουμε για να διατηρήσουμε το μυαλό μας καθαρό και τη ψυχή μας ισορροπημένη όλο αυτόν τον δύσκολο καιρό. Οι ένοχοι και οι ηθικοί αυτουργοί ελπίζω ότι θα φανούν όταν μετά από δυο τρία χρόνια θα δούμε ποια ταμεία «παραγέμισαν» αρκεί να έχουμε τη διάθεση και τη ματιά μας καθαρή για να τους εντοπίσουμε. Σίγουρα αν κάτι τέτοιο έχει στηθεί, έχει στηθεί τόσο έξυπνα ώστε να μην μπορούν να αποκαλυφτούν οι υπαίτιοι και αυτή τη στιγμή μόνο χάσιμο χρόνου είναι να μπούμε στη διαδικασία αναζήτησης ενόχων. Το ζητούμενο είναι αν μέσα από την τωρινή εμπειρία η παγκόσμια κοινή γνώμη αφυπνιστεί και δημιουργήσει τις δικλίδες και τους μηχανισμούς έλεγχου της εξουσίας και των ερευνητικών κέντρων ώστε να μην μπορούν να αυθαιρετούν και να κάνουν άνω κάτω την υφήλιο.
Μέσα στις πολλές πληροφορίες που έπεσαν τελευταία στην αντίληψη μου, κρατάω μια παρουσίαση του Μάικλ Γκρέγκ από το 2008 που συνδέει την εμφάνιση ιών και πανδημιών στην εποχή μας με τις άθλιες συνθήκες μαζικής παραγωγής και υπερκατανάλωσης ζωών στο παγκόσμιο διατροφικό μενού. Η «χαμπουργκεροποίηση» των τροπικών δασών δηλαδή το κάψιμο των τροπικών δασών για να γίνουν φάρμες παραγωγής κρέατος για αλυσίδες των fast food της υφηλίου είναι μια άλλη διάσταση του ίδιου θέματος. Ο Γκρέγκ υπογραμμίζει ότι η υπερβολική ζήτηση κρέατος παγκοσμίως έχει σαν αποτέλεσμα το στοίβασμα ζώων σε ανήλιαγα μπουντρούμια, μέσα στην υγρασία και τις ακαθαρσίες, μέσα σε ένα σκηνικό ελεεινού συγχρωτισμού και φρίκης. Όταν μέσα στους ίδιους άθλιους χώρους μπαινοβγαίνουν και τρωκτικά, οι ιοί αλληλοδιαχέονται και κάνουν «πάρτι» και η μόνη λύση είναι η φουλ χρήση αντιβιοτικών. Η συνεχής χρήση αντιβιοτικών προκαλεί ανοσία στους ιούς που μεταλλάσσονται και εξαπλώνονται ισχυρότεροι και ευκαιρίας δοθείσης περνούν και στους ανθρώπους.
Όπως και να έχει το θέμα, πάλι η κύρια αιτία, η οποία βρίσκεται είτε πίσω από την εργαστηριακή και σκόπιμη παρασκευή του ιού είτε πίσω από τις άθλιες συνθήκες εκτροφής ζώων, είναι η ανθρώπινη απληστία και η έλλειψη μέτρου που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες. Η λογική του ανθρώπου «επιβήτορα» και «δυνάστη» πάνω στη φύση ίσως πληρώνεται τώρα με την αρχετυπική ταπείνωση του υπερόπτη Γολιάθ από τον μικρόσωμο Δαβίδ. Ένας μικροσκοπικός ιός έρχεται να ταπεινώσει τον αλαζονικό καλπασμό του ανθρώπινου πολιτισμού που συμπεριφέρθηκε στη φύση ως «πόρνη» για εκμετάλλευση και όχι ως «σύζυγο» για συμβίωση. Αν μια τέτοια θεωρία επιβεβαιωθεί στο μέλλον, θα προσφέρει και μεγαλύτερη ηθική ικανοποίηση σε σχέση με την συμπαντική ισορροπία.
-Ζώντας σε ρυθμούς καραντίνας αρχίσαμε να νοσταλγούμε ό,τι κάποτε αποκαλούσαμε «καθημερινή ρουτίνα», μιας και ο ύπνος και το άραγμα δεν συγκρίνονται με την εργασία, την κοινωνική συναναστροφή και δράση, την επαφή με την φύση, τα όνειρα και τα σχέδια για διακοπές. Αναφορικά με την καθημερινότητα της καραντίνας ανακαλύπτεις ότι το φως που χρειάζεται η ψυχή σου για να αντέξει και να προχωρήσει με το κεφάλι ψηλά δεν βρίσκεται στην τηλεόραση ούτε στα πολυμέσα.
Παράθυρα στον τοίχο της καραντίνας είναι τα μεγάλα, φωτεινά μυαλά που άφησαν τα έργα τους μέσα στους αιώνες του παγκόσμιου πολιτισμού. Οι μεγάλοι ποιητές, οι συγγραφείς, οι φιλόσοφοι, οι μουσικοί, οι ζωγράφοι, οι σκηνοθέτες και όλοι οι σπουδαίοι καλλιτέχνες που κατέθεσαν ήθος, σοφία και ουσία.
Το διαδίκτυο μπορεί να απαλύνει την μοναξιά όμως οι δια ζώσης διαπροσωπικές σχέσεις είναι το αλάτι της ζωής και δεν υποκαθιστούνται ούτε με ιντερνετικούς φίλους ούτε με ηλεκτρονικά μηνύματα. Δυστυχώς πολύ κόσμος είναι εγκλωβισμένος σε αυτή την κατάσταση προ καραντίνας και τώρα αυτού του τύπου τα αδιέξοδα βλέπεις να γίνονται πιο κραυγαλέα και να αποκαλύπτουν το μέγεθος της υπολανθάνουσας μοναξιάς. Παράλληλα, ο νους μου πάει στα ζευγάρια που προ κορονοϊού ζούσαν «συμβατικά» και τώρα λόγω καραντίνας αναγκάζονται να συμβιώνουν μέσα σε ένα σπίτι με παιδιά ότι θα ζουν καταστάσεις επίγειας κόλασης.
Από την άλλη, αυτή η αίσθηση ότι βρισκόμαστε όλοι πιο κοντά στο ενδεχόμενο του θανάτου νιώθω ότι έκανε πολλές καρδιές να ανοίξουν, να πέσουν οι εγωισμοί, γείτονες να ανοίξουν τα παράθυρά τους και να επικοινωνήσουν έστω και από μακριά, φίλους παρεξηγημένους να ξαναμιλήσουν, πραγματικές αγάπες να ξανανθίσουν. Πάντα στα δύσκολα δημιουργούνται οι καλύτερες σχέσεις, οι σχέσεις ζωής γιατί η ευκολία κάνει τον άνθρωπο εγωκεντρικό, ταμπουρωμένο στην ψευδαίσθηση της αυτοδυναμίας του και αποστασιοποιημένο.
«Al mal tiempo, buena cara» λέει μια ισπανική παροιμία δηλαδή στον κακό καιρό ας δείξουμε το καλό μας πρόσωπο. Σε ένα κόσμο που μας τρομάζει και φαίνεται ότι χειροτερεύει ας μη χάσουμε την ευκαιρία, όπου μπορούμε, να αλλάξουμε τη ζωή μας προς το καλύτερο.
